1. Inleiding

De Perspectiefnota 2026 heeft een nieuwe, beknopte opzet in vergelijking met de Kadernota 2025. De focus ligt op:
•    Belangrijke beleidsontwikkelingen,
•    Het geactualiseerde financiële beeld richting de begroting 2026,
•    De financiële uitgangspunten vanaf 2026,
•    De eerste bestuursrapportage 2025 met toelichting op de autonome financiële ontwikkelingen.
De totstandkoming van de Perspectiefnota 2026 kent een intensief voortraject vanwege het naderende ravijnjaar. Dit proces krijgt een vervolg richting de begroting 2026 als de nu nog ontbrekende puzzelstukjes uit de Voorjaarsnota van het Rijk en de meicirculaire  bekend zijn. Een gezonde financiële positie blijft essentieel om onze ambities te realiseren, evenals de juiste balans tussen ambities en uitvoeringskracht.
Met de intrede in het nieuwe gemeentehuis begin april 2025, komt de herindeling ten einde. 2026 wordt het jaar van gemeenteraadsverkiezingen en de start van een nieuwe bestuursperiode. De gemeente staat voor interne en externe uitdagingen die samenwerking met andere overheden, ondernemers en onderwijsinstellingen vereisen. Dit vraagt strategische keuzes en de inzet van een lobbystrategie en subsidies.

Fysieke leefomgeving
Onze fysieke leefomgeving staat voor grote en urgente opgaven die strijden om de beperkte ruimte: de invloed van klimaatverandering, mobiliteit, de transitie van de landbouw en versterking van onze natuur, de draagkracht van ons water- en bodemsysteem, de energietransitie, de ruimtebehoefte van Defensie en natuurlijk de forse woningbouwopgave. Ook zien we dat vraagstukken binnen de fysieke leefomgeving steeds meer verweven raken met belangrijke onderwerpen binnen het sociaal domein. Zo is het hebben van een woning cruciaal voor bestaanszekerheid en spelen gezondheid én veiligheid een steeds belangrijkere rol bij het inrichten van de publieke ruimte.

De Omgevingsvisie “Land van Cuijk - Land van Pionieren” sluit aan op nationale bewegingen zoals een toekomstbestendig landbouw-natuur evenwicht, een klimaatneutrale samenleving en sterke regio’s. De woonopgave heeft prioriteit, waarbij wetgeving helpt om grip te krijgen op de woningmarkt en betaalbare woningen te realiseren. Naast versnelling van de nieuwbouw gaat de aandacht ook uit naar beter benutten van de bestaande woningvoorraad en verduurzaming.
In het landelijk gebied wordt synergie gezocht tussen natuur, landbouw en klimaat. We jagen gewenste ontwikkelingen en experimenten aan en voeren ondersteunende activiteiten uit. Daar waar mogelijk sluiten we daarvoor aan bij activiteiten die plaatsvinden bij bestaande samenwerkingsverbanden, in de regio en bij andere overheden. 
Zo participeren we actief met het rijk, de provincie en de regio in het programma NOVEX (meer specifiek het Ontwikkelperspectief De Peel 2050) en de Regio Deal “’t Goeie leven in Noordoost-Brabant”. Dat doen we niet alleen omdat wij als gemeente een belangrijke speler zijn geworden, maar ook om onze lokale opgaven te verbinden met de (boven)regionale opgaven (en andersom).

Sociale opgaven
De Landelijke Hervormingsagenda Jeugd (HVAJ) is ondertekend om de jeugdzorg te verbeteren, maar de commissie van wijzen heeft geadviseerd dat de besparingen onwaarschijnlijk zijn. Lokaal zetten we ondertussen in op het jeugdbeleid zoals vastgelegd in de nota Kansrijk Opgroeien, waarin we een beweging van genezen naar voorkomen bewerkstelligen door in te zetten op het versterken van de sociale basis en preventie. Jaarlijkse evaluaties en onze partners laten zien dat dit vruchten afwerpt. 2026 is echter het laatste jaar dat dit beleid loopt en een groot deel van de financiële middelen voor dit beleid beschikbaar zijn. Een eindevaluatie zal moeten uitwijzen welke succesvolle projecten en werkwijzen ingebed zouden moeten worden in de reguliere begroting, om te voorkomen dat de aantallen kinderen in jeugdzorg en de kosten van jeugdzorg verder oplopen.

Het BUIG-budget kende de afgelopen jaren een ruim overschot, maar nu dreigt er een tekort te ontstaan door structurele aframing en prestatie-afhankelijke onderdelen.  Om oplopende tekorten in de toekomst te voorkomen, moeten we de komende jaren extra inzetten op re-integratie zodat meer inwoners  de uitkering kunnen verlaten, bijvoorbeeld door middel van loonkostensubsidie of Beschut Werk.

Het IZA-(Integraal Zorg Akkoord)-transformatieplan wordt in de regio uitgevoerd om zorgnetwerken te verbeteren en de focus te verschuiven van ziekte naar gezondheid en welzijn. Ook wordt de de Aanpak ter Voorkoming van Escalatie (AVE) verder ontwikkeld voor huishoudens met complexe problematiek. De komende tijd wijst uit of en zo ja welke financiële gevolgen het met zich meebrengt om een effectieve verbinding te leggen tussen het zorg- en veiligheidsdomein om zo tot een efficiënte AVE aanpak te komen. 

Het accommodatiebeleid Land van Cuijk is vastgesteld, en er worden gesprekken gevoerd met verenigingen over het keuzemodel voor buitensportaccommodaties. De komende periode zal voor elke afzonderlijke vereniging een specifiek college- en raadsvoorstel worden opgesteld, waarin aangegeven wordt welke keuze de betreffende vereniging heeft gemaakt en welke financiële consequenties dit heeft. 

Dit jaar zullen de voorbereidende werkzaamheden worden opgestart voor de nieuwe tranche van het uitvoeringsprogramma 2028-2033. Het wetsvoorstel ‘Planmatige aanpak Onderwijshuisvesting’ is ingediend door het kabinet voor behandeling door de Tweede Kamer. Inwerkingtreding is voorzien per 1 januari 2026.

Het toekomstbestendig maken en houden van voorzieningen blijft een speerpunt. In Raadsinformatiebrief 2024-RIB-198 is aangegeven welke grote investeringen verwacht worden bij MFA’s en sportcomplexen. Van deze lijst zijn een heel aantal investeringen via de begroting 2025 of via separate raadsvoorstellen reeds vastgesteld. Van de opgenomen ontwikkelingen is thans enkel de investering sportcomplex Grave financieel vertaald, omdat hier de hoogste urgentie ligt en een noodzaak tot investeren. De overige ontwikkelingen zijn niet opgenomen omwille van de integrale financiële positie van onze gemeente.

Veiligheid
De toename van personen met onbegrepen gedrag, weerstand en agressie tegen overheidsbesluiten, digitale criminaliteit en ondermijnende criminaliteit, waaronder drugsproductie en drugshandel,  zijn belangrijke trends. We zien specifiek in onze gemeente een toename van het aantal (gewelds)incidenten met ook wapengebruik. Deze trends en ontwikkelingen en de aanpak hiervan vragen om inzet van de gemeente en een intensieve samenwerking met ketenpartners . We zetten als gemeente onze instrumenten in op het gebied van toezicht en handhaving, zoals woningsluitingen en gedragsmaatregelen, waarbij maatwerk voorop staat. We doen dit om een duidelijk signaal af te geven en de veiligheid en leefbaarheid in het gebied van bewoners, ondernemers en bezoekers te bevorderen. Met de strategische agenda ‘Stevig staan in deze tijd’ zijn door de politie voor de periode 2025-2030 de belangrijkste thema’s en richtingen reeds gekozen. De keuzes die hierin zijn en worden gemaakt hebben gevolgen voor de huidige beperkte politiecapaciteit, maar ook voor onze gemeente en andere ketenpartners. Tenslotte leiden gebeurtenissen elders in de wereld tot onrust in ons land en hebben gevolgen voor de manier waarop wij met elkaar samenleven. Gemeenten moeten zich voorbereiden op grootschalige en langdurige ontwrichtingen, zoals bijvoorbeeld stroomuitval. Dat vraagt om een weerbare samenleving.

Bedrijfsvoering
De gemeente moet zich aanpassen aan de veranderende arbeidsmarkt door flexibeler werken en het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Digitalisering biedt kansen voor betere dienstverlening, maar ook uitdagingen op het gebied van inclusiviteit en privacy. Het gebruik van data en technologische innovaties, zoals AI, speelt een steeds grotere rol in besluitvorming en procesautomatisering. Nieuwe wetgeving stelt extra eisen aan de informatievoorziening, waarvoor een duidelijke visie en investeringen nodig zijn.
De rol van de ambtenaar verandert ook. De zogeheten "ambtenaar 4.0" moet naast vakkennis, beschikken over digitale vaardigheden en inzicht in data- en informatiestromen. Er komt steeds meer nadruk te liggen op digitale verantwoordelijkheden, zoals privacy, archivering en het omgaan met systemen. Door technologische ontwikkelingen, zoals kunstmatige intelligentie (AI) en nieuwe regelgeving (zoals de NIS2-richtlijn en de Wet Open Overheid), ontstaan nieuwe functies. De uitdaging is om personeel op andere manieren in te zetten waar dat nodig is.

Het is noodzakelijk te investeren in een goede informatievoorziening , enkel al om te voldoen aan wettelijke verplichtingen. Daarnaast hebben we als organisatie een been bij te trekken op ICT voorzieningen in de volste breedte.  

Alle bedragen in de tabellen zijn afgerond op duizendtallen. In deze tabellen worden daardoor afgeronde bedragen gepresenteerd, hierdoor kan het gepresenteerde saldo afwijken van de opgetelde (afgeronde) bedragen. Daarnaast mag u een negatief bedrag interpreteren als een last of verslechtering van het begrotingssaldo. Bedragen die positief zijn kunt u interpreteren als een baat of verbetering van het programmasaldo.