2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

1. Inleiding

De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing zet uiteen in welke mate de gemeente in staat is om financiële tegenvallers op te vangen en geeft vervolgens de ontwikkeling van een aantal financiële kengetallen weer. Het weerstandsvermogen wordt uitdrukt in een ratio waarbij de risico's worden afgezet tegen het beschikbare vermogen om de risico's af te dekken. De kengetallen bevorderen het inzicht in de financiële positie en de vergelijkbaarheid met andere gemeente, deze komen in het laatste onderdeel aan bod.

2. Beschikbare weerstandscapaciteit

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten te dekken. Onderscheid wordt gemaakt in incidentele en structurele weerstandscapaciteit. Dit is wenselijk, omdat je een risico met structurele gevolgen niet wilt dekken met incidentele middelen en anderzijds voor een incidenteel risico geen structurele maatregelen wilt nemen.
Conform de Nota Risicomanagement Land van Cuijk worden de volgende onderdelen tot de weerstandscapaciteit gerekend:

a. Begrotingsruimte (structureel)
De meerjarenbegroting van de gemeente moet structureel en reëel in evenwicht zijn. Als de begroting en meerjarenraming sluit met een positief saldo, is er sprake van begrotingsruimte. Momenteel sluit de begroting 2026 met een positief saldo echter sluit de meerjarenraming met een tekort in 2029. Daarom wordt uitgegaan van een begrotingsruimte die nihil is.

b. Onbenutte belastingcapaciteit (structureel)
De onbenutte belastingcapaciteit is de ruimte die nog aanwezig is tussen de huidige opbrengst en de maximaal toegestane belastingopbrengst. Hierbij kijkt de gemeente Land van Cuijk alleen naar de OZB. De onbenutte belastingcapaciteit bij de OZB is zo groot als het verschil tussen het gehanteerde tarief en het tarief om tot een artikel 12 gemeente gerekend te worden. Het percentage van de WOZ-waarde voor toelating tot artikel 12 voor het jaar 2026 is vastgesteld op 0,1648. Het gewogen gemiddelde percentage 2026 voor de gemeente Land van Cuijk bedraagt 0,1327. Daarom bedraagt de ruimte 0,032 % van de totale waarde woningen+ waarde niet-woningen gebruikers+ waarde niet-woningen eigenaren is € 7.008.000.

c. Onvoorzien structureel
Er is geen vast jaarlijks bedrag opgenomen in de begroting voor structurele onvoorziene, onvermijdelijke en onuitstelbare uitgaven.

d. Onvoorzien incidenteel
Er is een vast jaarlijks bedrag opgenomen in de begroting voor incidentele onvoorziene, onvermijdelijke en onuitstelbare uitgaven ter grootte van € 299.000.

e. Algemene reserve
De Algemene reserve is onderdeel van het eigen vermogen en is gevormd uit overschotten uit de exploitatie en is in principe vrij aanwendbaar. De Algemene reserve bedraagt naar verwachting per 1-1- 2026 € 107.120.000.

f. Stille reserves
Stille reserves zijn onderdeel van het eigen vermogen, welke niet in de balans tot uitdrukking komen. Het gaat hierbij om bezittingen die geen boekwaarde hebben maar wel een marktwaarde. Het Gemeentelijk ToezichtKader 2020 geeft kaders voor de toerekening van stille reserves voor de weerstandscapaciteit. Volgens de Nota Risicomanagement Land van Cuijk worden alleen de (verpachte) landbouwgrond toegerekend tot de weerstandscapaciteit met een onderscheid tussen lang en korte verpachting. Deze gronden zijn duidelijk geregistreerd, goed verhandelbaar, zijn goed te waarderen en tasten het functioneren van de gemeente bij verkoop niet aan.
Op basis van cijfers van de ASR bedraagt de gemiddelde grondprijs van bouw- en grasland in onze regio op € 8,60 per m2. Voor lange verpachting wordt uitgegaan van waarde van 60% van deze grondprijs en voor korte verpachting een waarde van 70%. De verwachting is dat het areaal in 2026 1218 hectare lange verpachting en 417 hectare korte verpachting betreft. De waarde van de stille reserve wordt hiermee bepaald op € 87.952.000.

Hiermee komt de structurele weerstandscapaciteit begroting 2026 op € 7.008.000 en de incidentele weerstandscapaciteit 2026 op € 195.371.000, in totaal op € 202.379.000.

3. Benodigde weerstandscapaciteit

Om het weerstandsvermogen te kunnen beoordelen, is naast de weerstandscapaciteit ook inzicht nodig in de omvang van de risico’s waarmee in de begroting geen rekening is gehouden en waarvoor geen verzekeringen zijn afgesloten. Het uitvoering geven aan beleid is inherent aan het nemen van risico's.

De gemeente brengt op diverse vlakken risico's in beeld. De standaard opzet van meest voorkomende risico's in gemeentelijke risicoparagrafen 2018-2021 door de VNG is losgelaten. Er is meer toegespitst naar de risico's voor de gemeente Land van Cuijk. Het verder integreren van het risicomanagement in de P&C-cyclus, volgens de aanbeveling in het Rekenkamerrapport Financiële positie gemeente Land van Cuijk in beeld, was voor de begroting 2026 niet haalbaar en wordt verder opgepakt eind 2025. Wij definiëren een risico als een onzekere gebeurtenis die een (nadelig) effect heeft op het behalen van de doelstelling. Het tot elke prijs ieder risico uitsluiten is niet een doel op zich. Evenmin kunnen risico’s onvoorwaardelijk worden aanvaard. We willen zo min mogelijk voor onverwachte verrassingen komen te staan. We hanteren hiervoor de volgende kans en impact klassen:

Kans klassen	Financiële impact klassen
1. Zeer klein (1%)	1. Schade kleiner dan 10.000
2. Klein (10%)	2. Schade van 10.000 tot 100.000
3. Matig (25%)	3. Schade van 100.000 tot 500.000
4. Groot (50%)	4. Schade van 500.000 tot 1.000.000
5 Zeer groot (75%)	5. Schade groter dan 1.000.000

De voornaamste risico's zijn weergegeven in een risicomatrix en deze worden vervolgens afzonderlijk toegelicht in de risicotabel. Hierbij wordt een inschatting gemaakt van de kans en impact. We gebruiken, volgens het vastgestelde risicobeleid, daarvoor de volgende indeling:

	Kans →
↓Impact	1. Zeer klein	2. Klein	3. Matig	4. Groot	5. Zeer groot
1. Zeer klein
2. Klein
3. Matig		1	3
4. Groot				1
5. Zeer groot		2	3	1	1

#	Risico/gebeurtenis	Toelichting	Kans	#	Impact	#	Risicoscore	Risicobedrag
1	Jeugd	De Jeugdwet betreft een openeinderegeling waardoor volumes en kosten niet zijn begrensd. De afgelopen jaren zien we (landelijk) een stijging in het aantal jeugdigen dat een beroep doet op jeugdhulp. Hierdoor bestaat het risico dat de beschikbare middelen niet toereikend zijn om aan de daadwerkelijke zorgvraag te voldoen. Daarnaast is bij de Perspectiefnota een indexeringspercentage van 4% opgenomen. De kans bestaat dat dit op 5% gaat uitkomen.	75%	5	Schade groter dan 1.000.000	5	25	€ 3.300.000
2	WMO	De Wmo betreft een openeinderegeling waardoor volumes en kosten niet zijn begrensd. De afgelopen jaren zien we (landelijk) een stijging in het aantal inwoners dat een beroep doet op de Wmo, mede veroorzaakt door de vergrijzing en het abonnementstarief. Hierdoor bestaat het risico dat de beschikbare middelen niet toereikend zijn om aan de daadwerkelijke zorgvraag te voldoen. Daarnaast is bij de Perspectiefnota een indexeringspercentage van 4% opgenomen. De kans bestaat dat dit op 5% gaat uitkomen.	50%	4	Schade groter dan 1.000.000	5	20	€ 1.250.000
3	Grote (investerings) projecten	Een project betekent per definitie risico-gestuurd werken, gefaseerd, met tussentijdse mijlpalen en een duidelijk eindresultaat. De meeste grote projecten zijn complex qua uiteenlopende belangen, tijdsduur en technologische zekerheid. De huidige cumulatie van ontwikkelingen maakt dat de gemeente bij met name de uitvoering van projecten te maken heeft met schaarste aan personeel, schaarste aan materialen, schaarste aan energiebronnen en -dragers en beperkingen als gevolg van de milieu- en stikstofproblematiek en netcongestie. Hierdoor kunnen projecten uitlopen waardoor de projecten ook duurder worden. Er wordt uitgegaan van risico van 5% kostenstijging op het totaal van de investeringen/door de gemiddelde afschrijvingstermijn.	50%	4	Schade van 500.000 tot 1.000.000	4	16	€ 531.000
4	Juridische risico's	De gemeente heeft een aantal juridische risico's lopen, deze worden ingeschat op een totaalbedrag van 10.000.000.	25%	3	Schade groter dan 1.000.000	5	15	€ 10.000.000
5	Structurele tegenvallers algemene uitkering	De laatste jaren is er veel onduidelijkheid geweest rondom de hoogte van de algemene uitkering. Door de huidige landelijke politieke situatie blijft dit onzeker.	25%	3	Schade groter dan 1.000.000	5	15	€ 2.000.000
6	Digitalisering en informatieveiligheid	De toenemende digitalisering biedt zowel kansen als bedreigingen. Kansen zijn dat een gemeente de dienstverlening en de taken efficiënter en gebruiksvriendelijker kan vervullen. De bedreigingen komen neer op het kunnen weerstaan van cybercriminaliteit, geen goede gegevensbescherming en/of langdurige uitval van systemen. Een cybercrisis is iedere (opzettelijke) verstoring, uitval of misbruik van een gedigitaliseerd proces, (informatie-) systeem of informatiedienst die de maatschappelijke continuïteit, openbare orde en veiligheid bedreigt of verstoort. Mogelijke (financiële) risico’s • Bij ransomware: wel of niet betalen van het losgeld (kan onder andere effect en effectduur beïnvloeden); • Inhuur: inschakelen forensische experts en digitale experts van buiten; • Vrijgeven systeem: duur van monitoring van het systeem na (mogelijke) infectie ten opzichte van het vrijgeven van het systeem; • Herstel systemen: kosten tot herstel getroffen systemen; • Uitschakeling (nog niet getroffen) systemen: uitschakelen van systemen en/of applicaties waardoor bepaalde bedrijfsprocessen stilvallen met als doel isolatie, maar met als gevolg onduidelijke keteneffecten; • Voortgang dienstverlening: dienstverlening valt stil vanuit getroffen en nog niet getroffen systemen. • Datalek van privacygevoelige informatie. Iedere gemeente behoort te voldoen aan de Baseline Informatiebeveiliging Nederlandse Overheid (BIO). Dit is het minimumniveau van maatregelen dat dient te zijn geïmplementeerd. De onzekerheid op de mogelijke financiële impact van inbreuken op de integriteit, vertrouwelijkheid en beschikbaarheid van gegevens is in het algemeen, dus niet voor een specifiek geval, bijzonder groot. Dit is afhankelijk van de zwaarte van het incident.	25%	3	Schade groter dan 1.000.000	5	15	€ 5.000.000
7	Grondbeleid en ruimtelijke ontwikkelingen	Achter het vaak genoemde risico van grondexploitatietekorten gaan meerdere maatschappelijke uitdagingen schuil. In de eerste plaats de krapte op de woningmarkt en de landelijke gestuurde bouwopgave. Ook zaken zoals de omgevingswet, de verduurzamingsopdracht, de stikstofproblematiek en netcongestie raken het gemeentelijk grondbeleid. Grondbeleid – zoals vastgelegd in de nota Grondbeleid Land van Cuijk – is geen doel op zich maar een middel. Het is een middel om ruimtelijke doelstellingen op het gebied van de volkshuisvesting, lokale economie, natuur en groen, infrastructuur en maatschappelijke voorzieningen te realiseren. De gemeente dient een passend financieel weerstandsvermogen op te bouwen voor de risico’s van grondexploitaties. Risico’s door het effect van vertraging van de opbrengsten, het effect van een lagere indexering van de opbrengsten, het effect van stijging van de rente. Om risico’s te voorkomen wordt bij het opstellen en actualiseren van de grondexploitaties uitgegaan van het meest aannemelijk scenario en een conservatieve insteek. Voor de risicoberekening hanteren we de IFLO-norm. Deze norm is een manier om het minimaal noodzakelijke weerstandscapaciteit te bepalen. De norm bestaat uit 2 elementen: a. 10% van de boekwaarden van de exploitaties; b. 10% van de nog te maken kosten in deze exploitaties.	10%	2	Schade groter dan 1.000.000	5	10	€ 10.642.000
8	Garantstellingen	De gemeente heeft zich in het verleden garant gesteld voor een aantal geldleningen. De meeste garantstellingen zijn overgedragen aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en het Waarborgfonds Eigen Woningen. Bij problemen worden deze fondsen als eerste aangesproken. De overige verstrekte geldleningen bedragen € 1,4 mln.	10%	2	Schade groter dan 1.000.000	5	10	€ 1.367.000
9	Gemeenschappelijke regelingen	Elke gemeente heeft te maken met gemeenschappelijke regelingen. De invloed die een gemeente erop kan uitoefenen verschilt per partij. Volgens artikel 15 BBV dient in de paragraaf verbonden partijen de eventuele risico’s van de verbonden partij voor de financiële positie van de gemeente opgenomen te worden. Bij de bepaling van het risico wordt gekeken naar de totale bijdrage van de gemeente en een stijgingspercentage van 2% voor onze bijdrage.	25%	3	100.000-500.000	3	9	€ 363.000
10	Uitgaven Levensonderhoud	De Participatiewet kent eveneens het karakter van een openeinderegeling. Dit houdt in dat iedereen die voldoet aan de wettelijke voorwaarden recht heeft op een uitkering, ongeacht het aantal rechthebbenden. Het aantal uitkeringsgerechtigden en daarmee de totale lasten zijn vooraf niet exact te bepalen.	25%	3	100.000-500.000	3	9	€ 490.000
11	Uitgaven Gemeentelijk Armoedebeleid	De raming van de uitgaven voor het gemeentelijk armoedebeleid is gebaseerd op de huidige volumes van gebruik en aanvragen. De afgelopen tijd zien we een stijgende lijn in het beroep op de armoederegelingen. We kunnen momenteel niet inschatten of deze stijging structureel van aard is. Als de stijging structureel van aard blijkt te zijn, kan dit tot hogere uitgaven leiden.	25%	3	100.000-500.000	3	9	€ 250.000
12	Lagere afrekening BCF->Algemene uitkering	Wanneer het btw-compensatiefonds niet volledig wordt geclaimd wordt het restant toegevoegd aan het gemeentefonds. Dit omdat het btw-compensatiefonds ooit gevormd is door een onttrekking uit het gemeentefonds. De gemeente heeft en mag op basis van de prognose in de meicirculaire een structureel voordeel meenemen. Wanneer het uiteindelijke bedrag, wat over is, tegenvalt ten opzichte van de prognose in de meicirculaire, leidt dit tot een nadeel voor de gemeente. Een meevaller betekent daarintegen ook een extra voordeel voor de gemeente.	10%	2	100.000-500.000	3	6	€ 100.000
					Totaal			€ 35.293.000

Bovenstaande risico’s leiden tot een totaal financieel risico van € 35.293.000. Uitgaande van een zekerheidspercentage van 90% leidt dit tot een benodigde weerstandscapaciteit van € 31.764.000.

4. Ratio weerstandsvermogen

Het in stand houden van voldoende weerstandsvermogen is van belang om de continuïteit van de organisatie bij de uitvoering van het vastgestelde beleid te waarborgen, zodat de organisatiedoelstellingen behaald worden. Het weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een verhoudingsgetal, de weerstandsratio. Deze ratio wordt bepaald door de beschikbare weerstandscapaciteit te delen door de benodigde weerstandscapaciteit.

Ratio Land van Cuijk begroting 2026: € 202.379.000 / € 31.764.000 = 6,4

In het Rekenkamerrapport Financiële positie gemeente Land van Cuijk in beeld wordt aanbevolen om kritisch te kijken naar de stille reserves als onderdeel van het beschikbare weerstandsvermogen. Wanneer de stille reserves buiten beschouwing worden gelaten komt de ratio uit op: € 114.427.000 / € 31.764.000 = 3,6

Onderstaande waarderingstabel is opgenomen in de Nota Risicomanagement Land van Cuijk:

Waarderingscijfer	Ratio weerstandsvermogen	Betekenis
A	>2	Uitstekend
B	1,4 < x < 2	Ruim voldoende
C	1,0 < x < 1,4	Voldoende
D	0,8 < x < 1,0	Matig
E	0,6 < x < 0,8	Onvoldoende
F	< 0,6	Ruim onvoldoende

Als beleidsregel is in de Nota Risicomanagement opgenomen: de ratio van het weerstandsvermogen dient minimaal uit te komen op het waarderingscijfer B (ruim voldoende) volgens de waarderingstabel. Indien de ratio lager uitvalt dan B, wordt er een plan aan de raad voorgelegd om de beschikbare weerstandscapaciteit te vergroten en/of de benodigde weerstandscapaciteit te verlagen.

Conclusie:
De weerstandsratio van de gemeente Land van Cuijk voor de begroting 2026 is in beide gevallen uitstekend, waarderingscijfer A. Ten opzichte van de begroting 2026 (6,88) is dit gedaald, dit wordt veroorzaakt doordat de standaard opzet van meest voorkomende risico's in gemeentelijke risicoparagrafen 2018-2021 door de VNG is losgelaten. Er is meer toegespitst naar de risico's voor de gemeente Land van Cuijk. Door verdere integratie in de P&C-cyclus zal dit verder zijn beslag krijgen. Een deel van de hoge ratio kan verklaard worden door het meenemen van de stille reserves in de berekening van het ratio (volgens vastgesteld risicobeleid).

5. Financiële kengetallen

Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) bepaalt dat gemeenten een basis-set van vijf financiële kengetallen moeten opnemen in de begroting en jaarrekening. Het betreft de volgende kengetallen:
• Netto schuldquote en deze gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen.
• Solvabiliteitsratio.
• Grondexploitatie.
• Structurele exploitatieruimte.
• Belastingcapaciteit.
Doel van deze kengetallen is om u op eenvoudige wijze inzicht te geven in de financiële positie van de gemeente.

Begroting 2026
Kengetallen	Rekening 2024	Begroting 2025 (P)	Begroting 2026	Begroting 2027	Begroting 2028	Begroting 2029
Netto schuldquote	35%	122%	65%	93%	121%	132%
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	29%	117%	62%	90%	118%	130%
Solvabiliteitsratio	48%	25%	37%	31%	27%	25%
Structurele exploitatieruimte	6%	0%	1%	1%	-1%	-1%
Grondexploitatie	5%	8%	8%	7%	3%	2%
Belastingcapaciteit	87%	95%	90%

Netto schuldquote
Dit kengetal geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Een normale netto schuldenlast ligt tussen de 0% en 100%. Matig is tot 130% en daarna is dit slechter.

Solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Onder de 20% wordt bestempeld als 'meest risicovol'.

Grondexploitatie
De afgelopen jaren is gebleken dat de grondexploitatie een forse impact kan hebben op de financiële positie van een gemeente. Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Hoe lager dit percentage, hoe beter. Boven de 35% wordt gezien als 'meest risicovol'.

Structurele exploitatieruimte
Voor de beoordeling van de financiële positie is het ook van belang te kijken naar de structurele baten en structurele lasten. Structurele baten zijn bijvoorbeeld de algemene uitkering uit het gemeentefonds en de opbrengsten uit de onroerendezaakbelasting (OZB). Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is, doordat wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten. Hoe hoger dit percentage, hoe beter. In onderstaande grafiek wordt dit kengetal weergegeven als de mate waarin structurele lasten worden gedekt door structurele baten.

Belastingcapaciteit
Dit kengetal geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde.

Positie gemeente Land van Cuijk
In de nota Risicomanagement Land van Cuijk is een methode vastgesteld om de kengetallen in samenhang te beoordelen. Op deze wijze kan een totaal oordeel worden gegeven over de financiële positie van de gemeente Land van Cuijk in vergelijking met voorgaande jaren/komende jaren. Ook kan de financiële positie worden vergeleken met andere gemeenten. Het uitgangspunt voor de onderstaande scores zijn de cijfers voor het begrotingsjaar 2026.

Kengetal	Begroting 2026	Score	Toelichting
Netto gecorrigeerde schuldquote	62%	30	De netto gecorrigeerde schuldquote heeft als score 'minst risicovol'. De komende jaren zal de netto gecorrigeerde schuldquote gaan stijgen. Dit komt door een begrote toename van de vaste schulden (lang lopende geldleningen).
Solvabiliteitsratio	37%	27	De solvabiliteit heeft als score 'neutraal'. De komende jaren zal de solvabiliteit van de gemeente dalen. Dit komt door een begrote toename van de vaste schulden.
Grondexploitatie	8%	15	De grondexploitatie heeft als score 'minst risicovol'. Ten opzichte van de jaarrekening 2024 neemt dit kengetal ligt toe. Meerjarig zien we hier een verder daling, een eventuele toekomstige toename van de grondexploitaties zorgt voor een tegengestelde werking.
Structurele exploitatieruimte	1%	10	De structurele exploitatieruimte heeft als score 'minst risicovol'. De komende jaren zal de exploitatieruimte verslechteren vanwege de financiële tekorten vanaf 2028.
Belastingcapaciteit	90%	5	De belastingcapaciteit heeft als score 'minst risicovol'. Dit kengetal daalt ten opzichte van de begroting 2025.
Totaalcijfer		87

Conclusie:
In de Nota Risicomanagement Land van Cuijk is de streefwaarde van het totaalcijfer van de kengetallen bepaald op 78 punten en is minimaal 60 punten. Komt het puntentotaal onder de 70, dan wordt dit toegelicht en aangegeven hoe en wanneer het weer uitkomt op minimaal 70 punten.
De scores in de meerjarenbegroting 2026-2029 van de gemeente Land van Cuijk laten de komende jaren een dalende trend zien. Zonder verdere maatregelen zal het totaalcijfer de komende jaren verder zakken tot onder de 70 punten.